Risico van schijnzelfstandigheid
Als blijkt dat een opdrachtnemer/zzp’er (wij spreken hier verder van zzp’er) in loondienst werkt, kunnen zowel de zzp’er als de opdrachtgever te maken krijgen met naheffingen en boetes van de Belastingdienst, het UWV en pensioenfondsen. Daarbij kan de zzp’er die als werknemer wordt aangemerkt, aanspraak maken op werknemersbescherming, zoals ontslagbescherming of doorbetaling bij ziekte.Let op. Door de verjaringstermijn van vijf jaar kunnen de kosten voor opdrachtgevers aardig oplopen.
Wanneer is er sprake van loondienst?Er is sprake van loondienst als er voldaan wordt aan drie kenmerken:
- tussen de opdrachtgever en zzp’er bestaat een gezagsverhouding;
- de zzp’er verplicht zich tot het leveren van (persoonlijke) arbeid;
- de zzp’er ontvangt voor zijn werkzaamheden een beloning.
Wie beoordelen dat?Een opdrachtgever en zzp’er moeten samen beoordelen of er sprake is van loondienst of van opdracht. Dat kan bijv. met behulp van een webmodule (https://ondernemersplein.kvk.nl/webmodule-beoordeling-arbeidsrelatie).
Gezagsverhouding.De belangrijkste vraag is of er sprake is van een gezagsverhouding. Dit is soms moeilijk te bepalen. Bij de beoordeling of er sprake is van een gezagsverhouding, kijkt de Belastingdienst naar een aantal elementen, zoals:
- leiding en toezicht;
- vergelijkbaarheid personeel;
- werktijden, locatie, materialen, hulpmiddelen en gereedschappen;
- de manier waarop de zzp’er naar buiten treedt;
- overige relevante aspecten.
Lijst is niet volledig.Het is onmogelijk om alle mogelijke elementen van tevoren te omschrijven. Bij de beoordeling of er sprake is van een gezagsverhouding, spelen alle elementen en hun onderlinge samenhang een rol. Per genoemd element geven we u echter wel een aantal voorbeelden van indicaties dat er sprake kan zijn van een gezagsverhouding en waar van toepassing een of twee voorbeelden van een contra-indicatie voor de aanwezigheid van een gezagsverhouding.
Nadere voorbeelden geven inzicht
Leiding en toezicht.Indicaties kunnen zijn:
- de opdrachtgever kan aanwijzingen of instructies geven over de manier waarop de opdracht uitgevoerd moet worden;
- het resultaat van de opdracht is niet duidelijk omschreven en/of de duur van de opdracht is niet duidelijk omschreven en de overeenkomst loopt voor lange tijd door.
Contra-indicaties.Contra-indicaties daarentegen kunnen zijn:
- de zzp’er heeft een resultaatsverplichting en is daarbij vrij om te bepalen hoe hij dit resultaat realiseert;
- de zzp’er heeft specifieke kennis/vaardigheden die andere werknemers van de opdrachtgever niet hebben.
Vergelijkbaarheid personeel.Indicaties zijn:
- de zzp’er is eerder voor dezelfde werkzaamheden in loondienst geweest bij de opdrachtgever;
- de werkzaamheden die de zzp’er verricht, worden bij de opdrachtgever ook verricht door mensen in loondienst;
- voor de zzp’er gelden vergelijkbare arbeidsvoorwaarden, afspraken en voorschriften als voor het personeel dat in dienst is bij de opdrachtgever;
- de werkzaamheden zijn een wezenlijk onderdeel van de bedrijfsvoering (kernactiviteiten) van de opdrachtgever.
Contra-indicaties.Contra-indicaties zijn:
- de zzp’er heeft specifieke kennis/vaardigheden die andere werknemers van de opdrachtgever niet hebben;
- de zzp’er krijgt een beduidende hogere beloning dan werknemers die vergelijkbare werkzaamheden verrichten bij de opdrachtgever.
Werktijden, etc.Indicaties voor werktijden, locatie, materialen, hulpmiddelen en gereedschappen zijn:
- de zzp’er kan niet zelf zijn werktijden bepalen;
- de zzp’er kan niet zelf bepalen op welke locatie hij de werkzaamheden uitvoert;
- de opdrachtgever bepaalt welke materialen er gebruikt moeten worden voor de opdracht en/of verschaft deze materialen.
Contra-indicatie.Deze is bijv. dat de zzp’er zijn eigen bedrijfsmiddelen gebruikt, zoals een bedrijfsauto of vrachtauto.
Naar buiten treden.Indicaties voor de manier waarop de zzp’er naar buiten treedt, zijn:
- de zzp’er is verplicht om bedrijfskleding met het logo van de opdrachtgever te dragen;
- de zzp’er is verplicht om visitekaartjes van de opdrachtgever te gebruiken.
Contra-indicatie.Dat kan bijv. zijn dat de zzp’er zijn eigen bedrijfskleding met logo mag dragen of zijn eigen bedrijfsbus mag gebruiken als hij in contact treedt met klanten.
Overige relevante aspecten
Aansprakelijkheid voor risico’s.Indicaties zijn:
- de opdrachtgever is aansprakelijk voor schade aan derden die de zzp’er heeft veroorzaakt;
- de opdrachtgever (niet de zzp’er) wordt door derden aangesproken op de kwaliteit van het resultaat.
Contra-indicatie.Dat kan bijv. zijn dat het risico en de aansprakelijkheid bij de zzp’er liggen.
Concurrentie- en relatiebeding.Indicaties zijn:
- de zzp’er mag geen andere opdrachten aannemen bij andere opdrachtgevers;
- de zzp’er heeft een concurrentiebeding.
Beloning.Indicaties zijn dat de zzp’er doorbetaald krijgt tijdens zijn vakantie of studiekosten vergoed krijgt.
Contra-indicaties.Dat kunnen bijv. zijn:
- de zzp’er krijgt een beduidend hogere beloning dan werknemers die vergelijkbaar werk verrichten bij de opdrachtgever;
- de zzp’er brengt onafhankelijk van het aantal gewerkte uren een totaalbedrag voor de opdracht in rekening.
Zekerheid met een modelovereenkomst
Voor zowel de opdrachtgever als de zzp’er is het heel belangrijk dat de werkrelatie voldoet aan de criteria voor zelfstandigheid. Bij twijfel kan men een van de goedgekeurde modelovereenkomsten van de Belastingdienst gebruiken. In deze overeenkomsten staan afspraken die de werkrelatie tussen een zzp’er en opdrachtgever verduidelijken. Het gebruik van een modelovereenkomst biedt zekerheid dat er geen sprake is van loondienst.Tip 1. Voor meer informatie kunt u het stappenplan van de Belastingdienst gebruiken (https://www.belastingdienst.nl– zoekwoorden: modelovereenkomst of niet?).Let op. De modelovereenkomst biedt alleen zekerheid als zowel de zzp’er als de opdrachtgever conform de modelovereenkomst werken.Tip 2. Doe de ondernemerscheck (https://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/nl/ondernemers/content/hulpmiddel-checken-of-ik-ondernemer-ben-voor-de-inkomstenbelasting).
Nieuwe wet per 2026?Op 1 januari 2026 zal naar verwachting de ‘Wet verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden in werking treden. Deze wet moet duidelijkheid bieden wanneer iemand een zelfstandige is en wanneer er sprake is van loondienst. De huidige Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA) leidt immers tot veel verwarring en kritiek door de complexiteit en de gehanteerde criteria voor zelfstandigheid.